Nietolerancja laktozy jest zaburzeniem trawienia, w którym organizm wytwarza za mało lub nie wytwarza wcale laktazy, enzymu wymaganego do prawidłowego rozkładu laktozy (cukru obecnego w mleku i innych produktach nabiałowych). W przypadku nietolerancji laktozy spożycie produktów zawierających laktozę prowadzi do nadmiernej produkcji gazów trawiennych (wzdęcia i kurczowe bóle brzucha) i często do wodnistej biegunki. Ludzie z nietolerancją laktozy powinni zwracać uwagę na składniki i dodatki zawarte w produktach żywnościowych.
Typy nietolerancji laktozy
- wrodzona (alaktazja), którą stwierdza się bardzo rzadko - dziecko od momentu poczęcia nie posiada zdolności wytwarzania enzymu laktazy;
- pierwotna - występującą u osób dorosłych (hipolaktazja typu dorosłych), dziedziczona jako cecha autosomalna recesywna, najczęstsza forma genetycznie uwarunkowanego niedoboru laktozy; ujawnia się w okresie dojrzewania lub we wczesnym wieku dorosłym; przy tego typie nietolerancji rzadko występuje całkowity zanik wytwarzania laktazy;
- wtórna – ma charakter przejściowy bądź utrwalony, w zależności od rodzaju i czasu działania czynnika uszkadzającego błonę śluzową jelita cienkiego; charakter przejściowy występuje najczęściej w wyniku stosowania leków niszczących błonę śluzową jelita, takich jak: antybiotyki, czy niesteroidowe leki przeciwzapalne; poważniejsza forma utrwalona pojawia się przy przewlekłych stanach chorobowych jelitowo-żołądkowych, jak: celiakia, sprue tropikalna, mukowiscydoza, choroba Whipple’a, choroba Crohna, zespół Zollinger-Ellisona, enteropatia cukrzycowa, enteropatia związana z zakażeniem HIV, rakowiak, popromienne uszkodzenie jelit, alergia przewodu pokarmowego, lamblioza.
W wyniku wielu zabiegów chirurgicznych lub długotrwałej diety bezmlecznej też występuje zmniejszenie aktywności wydzielania laktazy. Obniżenie aktywności laktazy narasta między innymi wraz z wiekiem (przyjmuje się, że ludzie w wieku podeszłym nie powinni spożywać laktozy więcej niż 15 g dziennie co odpowiada ok. 300 ml mleka).
Etiologia
Bez laktazy, laktoza zawarta w mleku pozostaje nie rozłożona i nie wchłonięta. Laktoza nie może przejść przez ścianę jelita do naczyń krwionośnych i pozostaje w jelitach, zatrzymuje wodę (prowadząc tym do biegunki), a przechodząc do jelita grubego, pod wpływem bakterii jelitowych ulega fermentacji beztlenowej i produkcji kwasów organicznych, głównie mlekowego z wytwarzaniem dużej ilości gazów (przeważnie dwutlenek węgla).
Diagnoza
Jeśli po spożyciu produktu zawierającego laktozę, po ok. 30 minutach do 2 godzin wystąpią objawy nudności, skurczów bólowych, wzdęcia oraz biegunka, to prawdopodobnie mamy do czynienia z nietolerancją laktozy. Intensywność objawów może być różna u wielu osób i zależy od ilości skonsumowanej laktozy. Zdolność wchłaniania laktozy przez układ trawienny można sprawdzić w warunkach domowych stosując prosty test: wypij dwie szklanki mleka na czczo i obserwuj czy nie wystąpią symptomy ze strony układu pokarmowego w przeciągu kilku godzin. Następnego dnia, zjedz ok. 50 g żółtego, twardego sera lub wypij dwie szklanki mleka wolnego od laktozy. Jeżeli objawy pojawią się tylko pierwszego dnia, to jest to nietolerancja laktozy. Jeżeli pierwszego i drugiego to mamy do czynienia z alergią na produkty mleczne.
Z metod diagnostycznych stosowanych przez medycynę stosuję się wiele technik badawczych, które zasadniczo dzielą się na bezpośrednie badania i pośrednie.
Najczęściej stosuje się nieinwazyjne metody pośrednie badania aktywności laktazy: analizując obecność wodoru w powietrzu wydechowym, poziom glukozy w surowicy krwi, badania moczu, czy pH kału. Testy przeprowadza się na czczo i wymaga się wypicia przed badaniem płynu zawierającego laktozę. Nie wymagają hospitalizacji pacjenta.
Test obecności wodoru (wodorowy test oddechowy)
W tym teście pacjent pije na czczo wodny roztwór laktozy (2 g/kg masy ciała, maks. 50 g laktozy) w odstępach 30 minutowych przez 4 godziny, a jego oddech jest analizowany w równomiernych odstępach czasu. Jeśli laktoza nie jest rozkładana, w okrężnicy ulega fermentacji bakteryjnej z wytworzeniem gazów, w tym wodoru. Wodór jest wchłaniany z jelit, niesiony w krwiobiegu do płuc i wydychany. Podniesiony poziom wodoru (powyżej 20 ppm) w powietrzu wydechowym wskazuje na niewłaściwe trawienie laktozy. Pewne rodzaje żywności, leki oraz papierosy mogą wpłynąć na dokładność wyników i powinno się ich unikać przed badaniem. Test jest dostępny zarówno dla dzieci jak i dla dorosłych.
Test zmian poziomu glukozy/galaktozy w surowicy krwi
W celu oznaczenia zawartości glukozy we krwi pacjenta, w czasie 2 godzin pobieranych jest kilka próbek krwi co 30 minut po spożyciu laktozy (50 g). Zwykle, gdy laktoza dotrze do systemu trawiennego, jest rozkładana przez enzym laktazę do glukozy i galaktozy. W wątrobie następuje przemiana galaktozy w glukozę, która przedostaje się do krwiobiegu i podnosi ogólny poziom cukru we krwi. Jeśli laktoza nie jest w pełni rozkładana, poziom cukru we krwi nie wzrasta (uzyskujemy na wykresie płaski wzrost poziomu glukozy- wzrost nie osiąga poziomu wyższego niż 20 mg/dl względem wartości wyjściowej) i wynik badania potwierdza nietolerancję laktozy. Przy prawidłowym trawieniu laktozy wykres ma wyraźnie zaznaczony szczyt przy czym wzrost powinien następować w tempie 50-100% na 1-2 godz. Test nie powinien być stosowany u chorych na cukrzycę i z zespołem złego wchłaniania. Bardziej wartościowym testem jest oznaczenie poziomu galaktozy w surowicy krwi po podaniu laktozy z etanolem (150 mg/kg masy ciała), który zahamowuje metabolizm galaktozy w wątrobie. Wykonuje się jedno badanie krwi 40 minut po podaniu laktozy. Wynik niższy od 2,0 mmol/l świadczy o hipolaktazji.
Testy oparte na badaniu moczu
Bada się poziom galaktozy (podobnie jak przy badaniu surowicy krwi) w moczu po uprzednim podaniu pacjentowi 50 g laktozy z etanolem. Próbkę moczu pobiera się 40 minut od spożycia płynu. Przy wykorzystaniu tej samej metody częściej stosuje się dużo wygodniejsze testy paskowe. Brak zmiany koloru paska świadczy o nietolerancji laktozy.
Metody badania bezpośrednie
W celach raczej badawczych stosuje się bezpośrednie (inwazyjne) badanie aktywności laktazy poprzez biopsję ściany jelita i badanie wskaźnika laktoza-sacharoza (metoda Dahlguista). Aktywność laktozy można również określać metodami immunohistochemicznymi przy użyciu przeciwciał monoklonalnych lub metodami enzymohistochemicznymi. Uważana za najlepszą z metod diagnostycznych, lecz rzadko stosowana w warunkach klinicznych ze względu na inwazyjność i koszty analiz.
