Sytuacja kobiet w Afganistanie

Nie tak dawno zawitała do Torunia wystawa World Press Photo. Zadaniem tej wystawy jest przedstawienie najważniejszych wydarzeń minionego roku, na wstrząsających zdjęciach. W zeszłym roku najwyższe laury zdobyła fotografia przedstawiająca młodą kobietę w wieku około dwudziestu lat. Kobieta spogląda swoimi pięknymi, głębokimi, brązowymi oczami na widza. Jednak najbardziej przerażającym aspektem tego zdjęcia jest pokazanie jej oszpecenia. Kobieta ma bowiem obcięty nos. Tak w Afganistanie karze się kobiety za różne przewinienia w zależności od woli męża. Wstrząsające zdjęcie zostało opatrzone równie wstrząsającym tytułem – „Co się stanie jeśli opuścimy Afganistan?”. Wielka niechęć do amerykańskiego upraszczania faktów, kazała mi zastanowić się głębiej nad tematem Afganistanu. Wszak wizerunek Afganistanu w mediach jest jednoznacznie negatywny. My dobrzy – Amerykanie ( the good guys), niesiemy wam w prezencie dar demokracji, czemu więc wy źli – Afgańczycy(the bad guys)  zabijacie naszych żołnierzy, którzy przybyli tu w ramach oswobodzenia was od terroryzmu? Czy wszystko da się tak łatwo wytłumaczyć? I gdzie w tym wszystkim jest miejsce dla kobiety?

                Rola kobiety jaka została określona w Koranie jest jednoznaczna. Społeczność , do jakiej Bóg, w tym wypadku Allah, zaprosił swoich wyznawców składa się zarówno z mężczyzn jak i kobiet. Stwórca stworzył pierwszych ludzi z jednej materii. Kobieta została jednak stworzona z kości mężczyzny dlatego, kobieta i mężczyzna różnią się od siebie. Wysoką pozycję w rodzinie muzułmańskiej zajmuje matka. Jej macierzyństwo stanowi podstawę należnego jej miejsca w rodzinie. Natomiast dowodem szlachetności każdego mężczyzny jest godne traktowanie kobiet. W Koranie panuje zrównanie kobiety i mężczyzny. Oboje muszą kierować się takimi samymi zasadami wiary. Małżonkowie muszą także współpracować ze sobą w imię dobra rodziny. W kwestii narodzin potomków Koran także zrównuje ze sobą dziewczynki i chłopców oraz nakazuje rodzicom cieszyć się z narodzin dziecka bez względu na płeć. Kobieta w krajach Bliskiego Wschodu, zawsze była i nadal jest, westalką domowego ogniska. Poza prawami w Koranie zostały wyszczególnione także zakazy małżonków. Jeśli mężczyzna udowodni żonie cudzołóstwo, może skorzystać z ukarania jej, jednak karą taką było zazwyczaj wymierzenie odpowiedniej ilości batów. Co ciekawe karze tej podlegali również mężczyźni jeśli to żona udowodniła im niewierność. Według Koranu, jeśli ktokolwiek oskarży drugą stronę niesłusznie wymierzona mu zostanie kara dożywotniego przekleństwa. Wszystkie te zasady przedstawione przez Koran wydają się być proste i logiczne, jak więc doszło do tego, że kobietę – muzułmankę może spotkać kara w postaci oszpecenia?

Sytuacja w Afganistanie od lat jest niezwykle skomplikowana. Od 2001 r., kiedy to zaczęła się ofensywa wojsk amerykańskich, o kraju tym stało się głośno. Nie tylko jeśli chodzi o walkę z terroryzmem, ale także coraz częściej reporterzy i politycy koncentrują się na mentalności Afgańczyków.

Niestabilna sytuacja  w tym rejonie trwa już blisko 45 lat. Od momentu obalenia monarchii w 1978 r. różne grupy zabiegały o władzę. Najlepszym tego dowodem była radziecka interwencja w tym kraju, która trwała ponad 10 lat. Nie pozostała ona bez wpływu na ludność lokalną. Coraz większa brutalizacja życia codziennego znalazła swoje odzwierciedlenie również w traktowaniu kobiet, które do tej pory miały wysoką pozycję w rodzinie. Zgodnie z zasadami islamu, oddawano jej cześć jako matce, rodzącej synów, przedłużającej gałąź rodu. W czasie inwazji wojsk sowieckich kobiety często wspomagały swoich mężów w walce. Przygotowywały im pożywienie lub opatrywały rannych. Także od początku wojny niektóre kobiety zaczęły zakładać organizacje, które dążyły do zwalczania muzułmańskiego fanatyzmu. Spotkało się to ze sprzeciwem zwolenników tradycyjnych ról kobiet w społeczeństwie.

W 1996 r., kiedy to do władzy doszli talibowie, sytuacja kobiet w Afganistanie uległa znacznemu pogorszeniu. Przepisy wprowadzone przez muzułmańskich duchownych ograniczyły kobiety w ich prawach. Nie pozwolono im na edukację, wychodzenie z domu bez opieki mężczyzny – krewnego, a ich rola została sprowadzona, nie do równoprawnego członka rodziny, ale do „niewolnicy”, osoby, która nie ma w rodzinie nic do powiedzenia. Największym symbolem zniewolenia kobiet tamtych czasów stała się burka.

Sama burka jest to strój zakrywający całe ciało kobiety dodatkowo zasłonięta jest także głowa kobiety, która posiada jedynie niewielki otwór w postaci kratki wokół oczu. Historia tego stroju jest tak prosta jak dzisiejsze wzorce i zapożyczenia od gwiazd popkultury. Na początku XX wieku jeden z królów Afganistanu kazał przywdziać burki najpiękniejszym kobietom ze swojego haremu. Zazdrosny władca nie chciał aby jakikolwiek inny mężczyzna pożądał jego żon. Dzięki temu burka stała się synonimem klasy wyższej. Warto również zauważyć, że kobiety stroiły się wtedy w jedwabie oraz klejnoty czy złote nici, które stały się elementem obowiązkowym każdego stroju arystokratki. Żadna inna kobieta poza haremem nie musiała wtedy nosić burki! Z czasem zwyczaj burki przyswoiła sobie najwyższa arystokracja tego kraju. Niemałą przyczyną takiego stanu rzeczy, była niechęć przed opaleniem się na słońcu. Śniada skóra była utożsamiana z przymusem pracy na powietrzu( podobne przyczyny obowiązywały przez cały wiek XIX w Europie). Kobiety pracujące w domach swoich właścicieli zwyczajnie nie mogły sobie pozwolić na tak drogie stroje.

Wszystko zmieniało się wraz z historią. Arystokraci coraz częściej wybierali emigrację. Kobiety robiąc przegląd najpotrzebniejszych rzeczy zostawiały wiele z nich swoim służącym. Chętnie przywdziewały one stroje kojarzące się z wysokim statusem materialnym. Wśród rzeczy zostawionych w kraju przez arystokratki znajdowały się także burki, właśnie dlatego sama idea tego stroju stała się w Afganistanie tak powszechna. Również interpretacja nauk Koranu przez muzułmańskich duchownych, zakładających, że kobieta musi być skromna, doprowadziły do wprowadzenia nakazu używania tego stroju.

Sytuacja kobiet po wkroczeniu wojsk amerykańskich do Afganistanu, formalnie uległa znacznej poprawie, kobietom pozwolono ponownie na edukację, mogły wrócić do pracy, zlikwidowano nakaz noszenia burek. Jednak konserwatywni muzułmańscy mężczyźni nie mogą pogodzić się z powrotem ich żon do pewnego stopnia niezależności. Stąd właśnie bierze się wiele frustracji, które mają swój finał w wielu tragediach zachodzących w afgańskich rodzinach. Jeżeli kobieta pragnie kontynuować edukację, a jej mąż, ojciec czy też prawny opiekun, nie zgadza się z tym, to może ona zostać ukarana. Jedną z takich kar jest obcięcie nosa czy nawet zabójstwo. Każde nieposłuszeństwo kobiety może zostać ukarane, jednak w kwestii mężczyzny pozostaje wymiar kary. Najbardziej absurdalną sytuacją jest ciągłe obowiązkowe noszenie burki, które funkcjonuje w mentalności niektórych Afgańczyków jako prawo. Kobieta, która nie będzie miała na sobie burki, może zostać ukarana w różny, czasem dramatyczny sposób, dlatego też niektóre kobiety nie decydują się na ich zdjęcie.

W jakim kierunku więc zmierza Afganistan? Czy dopóki stacjonują tam wojska NATO, kobiety mogą liczyć na gwarancję ich praw? Według ekspertów, kobiety będą nadal starały się spełniać swoje tradycyjne rolę społeczne wyznaczane im przez Koran. Choć nie brak wśród nich tych, które zaczęły dostrzegać swoje możliwości w kształtującym się demokratycznym społeczeństwie. Dotyczy to zwłaszcza młodszego pokolenia kobiet, które zdołały zdobyć wykształcenie. Niestety są to nadal wyjątkowe przypadki.

Jaki więc będzie los afgańskich kobiet? Na to pytanie nikt nie potrafi odpowiedzieć. Pozostaje jedynie mieć nadzieję, że demokratyzacja w tym kraju umocni się a wykształcona afgańska kobieta przestanie być rzadkością.