Kiedy szczepionka może zaszkodzić?

Dr med. Ilona Małecka
Wojewódzka Konsultacyjna Poradnia Szczepień dla Dzieci z Grup Wysokiego Ryzyka
Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy im. św. Ludwika, Kraków

Szczepionka jest złożonym preparatem zawierającym żywe lub zabite drobnoustroje albo ich części oraz wiele związków wspomagających, dlatego – jak w przypadku innych leków – u niektórych dzieci po jej podaniu mogą wystąpić niepożądane reakcje (tzw. niepożądane odczyny poszczepienne [NOP]).

Większość ma łagodny przebieg i ustępuje w ciągu kilku dni. Zazwyczaj nie wymagają one interwencji lekarza i szczególnego leczenia. NOP mogą wystąpić po podaniu każdej szczepionki, a do najczęściej stwierdzanych należą:

gorączka
 

odczyn w miejscu wstrzyknięcia (obrzęk, zaczerwienienie, przemijający ból)

Powyższe objawy to skutek reakcji układu odpornościowego na podane w szczepionce bakterie i wirusy lub ich fragmenty. Reakcja ta rozpoczyna proces produkcji przeciwciał ochronnych i komórek odpornościowych. Brak tych objawów po szczepieniu nie świadczy jednak o jego nieskuteczności.

Oprócz opisanych częstych NOP niektóre szczepionki mogą (bardzo rzadko) wywoływać charakterystyczne poważniejsze reakcje związane z:

- żywymi drobnoustrojami zawartymi w szczepionce
- odpowiedzią na niektóre czynne składniki szczepionki (np. zabite bakterie krztuśca)
- nadwrażliwością (alergią) na niektóre składniki podanego preparatu
 

Większość poważnych zdarzeń po szczepieniu nie ma jednak związku z działaniem szczepionki, a zbieżność w czasie jest przypadkowa. Ponadto w przypadku wszystkich obecnie stosowanych szczepionek ryzyko wystąpienia poważnego NOP jest wielokrotnie mniejsze niż ryzyko i konsekwencje wynikające z zachorowania na chorobę zakaźną, przed którą chroni szczepienie. Co więcej, trudno wcześniej przewidzieć, które dzieci nie będą tolerowały szczepionki.

Na poważny NOP wskazują następujące objawy:

- omdlenie lub zaburzenia przytomności, bąble pokrzywkowe lub uogólniony rumień skóry, kłopoty z oddychaniem (świsty w klatce piersiowej, świst podczas wdechu) - pojawiają się w ciągu 30 minut po szczepieniu (zatem jeszcze w gabinecie lekarza) i świadczą o ciężkiej, natychmiastowej reakcji uczuleniowej
 

- wysoka gorączka (>40,5°C) w ciągu 2 dni po szczepieniu
 

- trudny do uspokojenia płacz (krzyk) trwający co najmniej 3 godziny w ciągu 2 dni po szczepieniu

- znacznie zmniejszone napięcie mięśni (dziecko staje się wiotkie) oraz utrudniony

- kontakt z dzieckiem lub bladość skóry w ciągu 2 dni po szczepieniu
 

- drgawki w ciągu 2 dni po szczepieniu
 

- zaburzenia przytomności lub wyraźna, niepokojąca zmiana zachowania dziecka (apatia, brak kontaktu) w ciągu 7 dni po szczepieniu
 

- krew w stolcu i(lub) wymioty zawierające żółć w ciągu miesiąca (a zwłaszcza w ciągu 7 dni) po podaniu szczepionki doustnej.

Jak postępować w przypadku niepożądanej reakcji?

Jeżeli po szczepieniu zauważysz u dziecka typowe nop, koniecznie powiedz o tym lekarzowi. Łagodne reakcje poszczepienne możesz zgłosić podczas kolejnej wizyty, natomiast o poważniejszych objawach poinformuj go natychmiast!



Zasady postępowania w przypadku najczęściej występujących niepożądanych odczynów poszczepiennych

Zasady postępowania w przypadku najczęstszych NOP przedstawiono w znajdującej się obok tabeli. Wystąpienie danego objawu po szczepieniu nie oznacza, że szczepienie stanowiło jego przyczynę. Często zbieżność ta jest przypadkowa, zwłaszcza jeśli obserwowane reakcje nie są typowe dla określonego preparatu.

Ocena i analiza objawów należy do lekarza oraz odpowiednich służb sanitarno-epidemiologicznych, ale skuteczność wykrywania prawdziwych NOP zależy także od Twojej wnikliwej obserwacji i przekazywania odpowiednich informacji lekarzowi, który na tej podstawie wypełnia specjalny formularz zgłoszenia NOP, przesyłany następnie do lokalnej stacji SANEPID. Uzasadnione podejrzenie poważnego NOP stanowi wskazanie do zastosowania innej, lepiej tolerowanej szczepionki albo całkowitej rezygnacji z tego szczepienia u Twojego dziecka.

Nadzór nad NOP prowadzą nie tylko instytucje krajowe, ale także instytucje państwowe na całym świecie, instytucje międzynarodowe oraz producenci szczepionek. Dzięki temu udało się zidentyfkować szczepionki wywołujące rzadkie, poważne NOP, określić grupy osób, które z tego powodu nie powinny być szczepione, a w uzasadnionych przypadkach całkowicie wycofać takie preparaty z użycia.

Artykuł pochodzi z przewodnika dla rodziców Pierwsze 2 lata życia dziecka wydanego przez Medycynę Praktyczną, Kraków 2010.

Tekst pochodzi z serwisu Medycyna Praktyczna: Lekarze pacjentom - pediatria