Czym jest niepłodność i skąd się bierze?

Już w I Księdze Mojżeszowej Bóg leczy niepłodność obdarowując potomstwem 100-letniego Abrahama i Sarę, która przestała już miesiączkować. Przez tysiąclecia niepłodność była powodem upadków dynastii, oddalania niezdolnych do spłodzenia potomka żon i niemal zawsze przyczyną ostracyzmu społecznego oraz olbrzymiego stresu psychicznego. Jak poważny jest to problem dzisiaj świadczą statystyki. Dotyka bowiem ona 15–20% populacji w wieku rozrodczym, co w przypadku naszego kraju może oznaczać nawet 1,5 mln par.

Definicja niepłodności jest dość prosta. To brak ciąży po roku regularnego współżycia seksualnego i wbrew temu co twierdzi wielu, zapewne głęboko wierzących, polityków czy publicystów, bez wątpienia jest chorobą. Dlatego też, roczny okres oczekiwania na ciążę uprawnia do zgłoszenia się do lekarza ginekologa po pomoc. W pewnych sytuacjach, takich jak zaburzenia miesiączkowania, wiek kobiety powyżej 35 lat czy uzasadnione podejrzenie patologii macicy lub niepłodności męskiej, okres ten należy skrócić.

Diagnostyka niepłodności powinna zawsze obejmować obydwoje partnerów. Do najczęstszych jej przyczyn należą czynnik męski, zaburzenia jajeczkowania, uszkodzenie lub niedrożność jajowodów, zaawansowany wiek kobiety, nieprawidłowości macicy (polipy endometrialne, zrosty wewnątrzmaciczne, wrodzone wady budowy), choroby ogólnoustrojowe (np. niewydolność nerek, choroby autoimmunologiczne itp), czynnik szyjkowy lub immunologiczny oraz czynnik niewyjaśniony.

Tanie oraz nieinwazyjne badanie nasienia wciąż pozostaje podstawą oceny płodności mężczyzny. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, istnieje możliwość wykonania ponadstandardowych testów nasienia, badań hormonalnych lub genetycznych.  Niestety tylko niektóre zaburzenia hormonalne poddają się skutecznemu leczeniu farmakologicznemu.

W większości przypadków pozostaje skorzystanie z technik wspomaganego rozrodu jak inseminacja wewnątrzmaciczna lub zapłodnienie pozaustrojowe (in vitro), zwłaszcza z wykorzystaniem metody wstrzyknięcia pojedynczego plemnika do komórki jajowej (ICSI). Ułatwiają one bowiem posiadanie potomstwa mężczyznom z mniejszą lub bardzo małą ilością plemników. W wielu przypadkach jednak jedynym wyjściem jest użycie nasienia dawcy.

Diagnostykę kobiety rozpoczyna się najczęściej od wykluczenia braku jajeczkowania. Bardzo pomocne są dane z wywiadu, gdyż jeśli rytm miesiączkowania jest zawarty w granicach od 21 do 35 dni, mało prawdopodobne jest aby były to cykle bezowulacyjne. W celu uzyskania pewności co do faktu występowania jajeczkowania, można oznaczyć stężenie progesteronu w surowicy krwi na siedem dni przed terminem spodziewanej miesiączki.

Wszelkie zaburzenia regularności lub brak krwawień miesiączkowych są wskazaniem do wykonania badań hormonalnych. Przyczynami braku jajeczkowania mogą być niewydolność podwzgórzowo – przysadkowa, zespół policystycznych jajników, hiperprolaktynemia, schorzenia tarczycy jak również otyłość, nadmierne odchudzanie lub intensywne uprawianie sportu. Leczenie obejmuje przede wszystkim zidentyfikowanie przyczyny i jej ewentualne usunięcie lub skorygowanie. W wybranych sytuacjach stosuje się również leki stymulujące jajeczkowanie w postaci tabletek  lub zastrzyków.
Kolejnym etapem jest weryfikacja budowy narządów rodnych i drożności jajowodów.

W tym celu, poza ultrasonografią, wykonuje się histerosalpingografię (HSG), która jest badaniem radiologicznym polegającym na podaniu do macicy środka kontrastującego i  zobrazowaniu kształtu jamy macicy oraz wypływania płynu przez jajowody do jamy brzusznej. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości zaleca się wykonanie laparoskopii i histeroskopii.

Niektóre zmiany, jak mięśniaki, polipy endometrialne, przegrody jamy macicy czy niedrożność jajowodowa spowodowana przez zrosty około przydatkowe mogą zostać usunięte. Niestety część wad wrodzonych macicy nie podlega korekcji chirurgicznej. Natomiast jajowody, które są w znacznym stopniu zniszczone, niejednokrotnie muszą być usunięte, co jednocześnie kwalifikuje pacjentkę do programu in vitro.

Przyczyną niedrożności jajowodów mogą być choroby przenoszone drogą płciową (np. zapalenie wywołane przez bakterię Chlamydię trachomatis), dlatego też w uzasadnionych przypadkach zalecana jest diagnostyka w tym kierunku.

Prof. dr hab. n. med. Leszek Pawelczyk i  dr n. med. Marcin Korman z Kliniki Niepłodności i Endokrynologii Rozrodu Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu