Badanie DNA a sądowe ustalenie ojcostwa- część 2

Badanie DNA a sądowe ustalenie ojcostwa

Przepisy Kodeksu Postępowania Cywilnego nie ograniczają rodzaju dowodów, jakie można przeprowadzić przed sądem. Dzięki temu możliwe jest wykorzystanie przez sąd odkryć nauki i techniki. Stwarza to również możliwość przeprowadzenia dowodu z analizy sekwencji kwasu dezoksyrybonukleinowego - czyli dowodu z badań DNA.

Metoda genetycznej identyfikacji człowieka opracowana została w połowie lat osiemdziesiątych, w Polsce zaczęła być stosowana w 1991 r.

Podstawą analizy genetycznej opierającej się na badaniu DNA jest fakt, że każdy człowiek we wszystkich komórkach ciała zawierających jądro komórkowe posiada własną, odmienną od innych informację genetyczną. Materiał genetyczny jest przenoszony z jednej komórki na drugą za pomocą kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA). DNA zawiera cztery substancje- adeninę, guaninę, tyminę, cytozynę, które zawierają informację genetyczną. Wzór DNA we wszystkich komórkach ciała człowieka jest jednakowy. DNA jest dziedziczone w połowie od matki i w połowie od ojca, to właśnie ta cecha jest wykorzystywana do określenia pokrewieństwa między dzieckiem, a domniemanym ojcem. DNA każdego człowieka jest inne, niepowtarzalne. Jedynie bliźnięta jednojajowe posiadają jednakowe DNA. Oprócz poszerzania wiedzy na temat DNA, ważny jest również rozwój technik jego analizy. Badania hemogenetyczne wykazują odmienności w DNA właściwe danej osobie i pozwalają na dokonanie analizy porównawczej z innymi osobami. W dochodzeniu ojcostwa ocenia się, czy w DNA izolowanym z jąder komórkowych krwi dziecka, matki i domniemanego ojca, występują te same fragmenty DNA.

Dowód z badań DNA zaczął być stosowany przez polskie sądy w 1991 r. W 1992 roku został opracowany raport Towarzystwa Hematologii Sądowej, który uważał badania z DNA za wiarygodne, jeżeli są wykonywane we właściwy sposób. W tym samym roku Komisja do Spraw Atestacji Badań DNA w Polsce wydała zalecenia dotyczące warunków przeprowadzanej ekspertyzy w procesie dochodzenia spornego ojcostwa. Stanowisko Sądu Najwyższego odnośnie dowodu z DNA ulegało poważnym przemianom. Przez lata kształtowało się w różnorodny sposób. Aż w końcu w dzisiejszych czasach dowód z badań DNA na stałe zagościł w polskim sądownictwie.

Strony mogą wnioskować o przeprowadzenie badania DNA i dobrowolnie poddać się badaniu. Jednak wagę tego badania podkreśla fakt, że w razie braku aktywności stron, sąd może z własnej inicjatywy postanowić o przeprowadzeniu tego dowodu. Polskie prawo nie przewiduje przymusu oddania krwi do przeprowadzenia badania. Wymagana jest zgoda osoby badanej, a jeżeli nie ukończyła ona 13 roku życia potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego. Sytuację, w której odmawia się wyrażenia zgody na przeprowadzenie badania rozważał Sąd Najwyższy. W wydanym orzeczeniu stwierdził, że przeszkody
w przeprowadzeniu dowodu z badania krwi, stwarzane przez stronę zobowiązaną do poddania się temu badaniu, mogą być podstawą, opartego na domniemaniu faktycznym, ustalenia sądu zgodnego z twierdzeniem strony przeciwnej. Z kolei w procesie o ustalenie ojcostwa,
w którym dowód z badania DNA nie może być przeprowadzony, ponieważ matka nie zgadza się na pobranie krwi, domniemanie wywiedzione na podstawie art. 233 § 2 KPC mogłoby stać się przesłanką obalenia domniemania wynikającego z art. 85 § 1 KRO, gdyby uzasadniało jednocześnie wniosek, że ojcostwo innego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne. Także Europejski Trybunał Spraw Człowieka orzekając w kwestii udzielenia zgody na przeprowadzenie badania, powodującego konieczność pobrania krwi w toku postępowania
o ustalenie ojcostwa, stwierdził, że nakaz poddania się takiemu badaniu traktowany jest jak ingerencja w prawo do poszanowania życia prywatnego.

Przeprowadzenie testu musi odbywać się według odpowiedniej procedury. Pobranie materiału do badań charakteryzuje się jawnością, odbywa się zawsze przy udziale protokolanta. Konieczne jest spisanie protokołów pobrania w dwóch identycznie brzmiących egzemplarzach na podstawie dowodów tożsamości matki, domniemanego ojca i dziecka. Jeśli dziecko nie jest pełnoletnie na podstawie skróconego odpisu aktu urodzenia. Pobranie materiału następuje od: dziecka, domniemanego ojca i matki. Osoby biorące udział w badaniu są zobowiązane do złożenia oświadczenia o wyrażeniu zgody na przeprowadzenie badań genetycznych oraz na przetwarzanie danych osobowych dla celów przeprowadzenia analizy DNA. W sytuacji, gdy dziecko ma innego opiekuna prawnego, aniżeli matka, konieczne jest uzyskanie pisemnej zgody na wykonanie testów genetycznych.

Dowód z badań DNA zmienił sposób prowadzenia procesu o ustalenie ojcostwa. Już
w chwili obecnej dowód z badań DNA dostarcza wynik z prawdopodobieństwem 99,99 %. Biegli używają określenia „prawdopodobieństwo graniczące z pewnością”. Jest to jedyny dowód biologiczny, który rozstrzyga ojcostwo. Sąd w procesie o ustalenie ojcostwa dąży do ustalenia stanu rzeczywistego. Dowód z DNA może pomóc w ustaleniu prawdy obiektywnej
i jednocześnie skraca czas trwania procesu. Jednak nie może on ustalać podstawy domniemania, czyli potwierdzać faktu obcowania matki dziecka z domniemanym ojcem
w okresie koncepcyjnym, gdyż sprawa o ustalenie ojcostwa zatrzymałaby się na tym etapie. Groziłoby to również redukcją postępowania dowodowego dotyczącego władzy rodzicielskiej ojca. Z jednej strony dowód z badań DNA wzbudza w pozwanym pewność, co do jego ojcostwa i tym samym pozwala na powstanie uczuć ojcowskich wobec dziecka, a więc stwarza warunki do przyznania mu władzy rodzicielskiej. Z drugiej strony jednak powoduje to ograniczenie przez sąd postępowania dowodowego, co pozbawia źródeł informacji o ojcu, niezbędnych do tego, aby sąd mógł przyznać mu władzę rodzicielską. Tym samym doktryna przestrzega, by sądy w swych orzeczeniach nie opierały się wyłącznie na badaniach DNA,
a brały pod uwagę całokształt materiału mającego istotne znaczenie dla sprawy.

Obecna praktyka stosuje dowód z badań DNA i należy przypomnieć, iż na tym etapie stosuje się go tylko, gdy istnieją wątpliwości, co do istnienia domniemania i gdy sąd przeprowadził już wszystkie dostępne dowody. Domniemanego ojca wzywa się do wpłacenia zaliczki w wysokości 1500 zł. Sąd zgodnie z art. 232 KPC może dopuścić dowody z urzędu, mimo że nie zostały wskazane przez stronę. Jest to oczywiście fakultatywne, ale sąd szczególnie w sprawach o prawa stanu dąży do ustalenia stanu rzeczywistego. Chcąc zapewnić zwłaszcza dziecku realizację jego podstawowych praw, często sięga po dodatkowe dowody w razie wątpliwości, co do zebranego materiału dowodowego.

W Internecie jest wiele ofert firm wykonujących badania DNA. Ceny wahają się od 1200 zł do 2000 zł. Żeby wynik testu na ustalenie ojcostwa stał się pełnowartościowym dowodem dla sądu muszą zostać spełnione następujące warunki (jeszcze raz powtórzę):

1. w badaniu biorą udział domniemany ojciec, dziecko oraz matka
2. wszystkie osoby biorące udział w badaniu zobowiązane są do okazania dokumentów tożsamości (dowód osobisty, paszport czy odpis aktu urodzenia)
3. potrzebna jest zgoda wszystkich prawnych opiekunów dziecka na wykonanie badania DNA
4. przy pobraniu materiału niezbędna jest obecności biegłego sądowego lub upoważnionego lekarza
5. w czasie pobrania materiału zostaje spisany również protokół sądowy, stanowiący podstawę do prawnego zaprzeczenia lub uznania dziecka w czasie procesu sądowego.

Sądowy test na ojcostwo jest droższy od prywatnego, ponieważ ten pierwszy może zostać dopuszczony jako dowód w trakcie procesu o ustalenie ojcostwa.